ارتوپدی شاخه ای از علوم جراحی است که در حیطه سیستم حرکتی بدن فعالیت دارد. سیستم حرکتی شامل استخوان ها، مفاصل، عضلات و دیگر بافت هایی است که در اندام های حرکتی وجود دارند. متخصص ارتوپدی که به آن متخصص استخوان و مفاصل یا جراح استخوان و مفاصل یا ارتوپد هم میگویند سعی میکند تا با استفاده از روش های جراحی و غیر جراحی به درمان مشکلات سیستم حرکتی بدن اهتمام ورزد.
مشکلاتی مانند :
آسیب های استخوان ها و مفاصل بدنبال ضربات مثل شکستگی، دررفتگی، کشیدگی و رگ به رگ شدن، پاره شدن تاندون ها و رباط ها و ...
آسیب‌های ورزشی
خراب شدن مفاصل بدن مثل آرتروز و ساییدگی مفصل
عفونت اندام‌ها
تومورهای استخوان و بافت‌های نرم اندام
بیماری‌های مادرزادی اندام‌ها
کلمه ارتوپدی ریشه یونانی داشته و اولین بار آن را آقای نیکولاس آندری Nicolas Andry در سال 1741 میلادی از ادغام دو لغت ارتو Orthos به معنای صاف و مستقیم و لغت پدی Paideion به معنای کودک و بچه درست کرد. علت این ترکیب آن بود که در ابتدا ارتوپدی بدنبال صاف کردن اندام‌ها در بچه هایی بود که دست و پا یا ستون فقرات کج داشتند.
2- آموزش ارتوپدی:
در ایران افرادی که مدرک دکترای پزشکی دارند با طی یک دوره تخصصی چهار ساله در دانشکده های پزشکی مدرک تخصصی ارتوپدی را دریافت میکنند. دوره چهار ساله تخصصی ارتوپدی را دوره رزیدنتی میگویند و پزشکی که در حال طی این دوره است را رزیدنت مینامند. پس از طی این دوره چهار ساله از فرد رزیدنت امتحانی به نام بورد تخصصی ارتوپدی گرفته میشود و کسانی که در این امتحان قبول میشوند را صاحب بورد تخصصی مینامند. به علت گسترش انفجارگونه علوم در همه شاخه ها من جمله ارتوپدی، پزشکی ارتوپدی به زیر شاخه هایی تقسیم شده است و بسیاری از متخصصین ارتوپدی فعالیت کاری خود را به یک زیر شاخه محدود کرده‌اند. آنها به این طریق سعی میکنند بیشترین تمرکز خود را در یک زمینه بگذارند تا علم و تجربه بیشتری را در آن زمینه کسب کنند. این زیر شاخه ها عبارتند از:
جراحی دست
جراحی شانه و آرنج
جراحی ستون مهره
جراحی لگن و مفصل ران
جراحی زانو
جراحی پا
جراحی ارتوپدی کودکان
حراجی تومورهای سیستم حرکتی
جراحی تروما و آسیب‌های اسکلتی
جراحی آسیب‌های ورزشی
البته همه زیر شاخه های تخصصی ذکر شده فقط محدود به ارتوپدی نیستند. بطور مثال متخصصین جراحی عمومی هم یک زیر شاخه تخصصی به نام جراحی دست دارند و یا متخصصین جراحی اعصاب هم اعمال جراحی ستون فقرات را انجام میدهند.در بعضی از این زیر شاخه ها و در بعضی از کشورها دوره های تخصصی چند ماهه تا یک ساله ای وجود دارد که به آنها فلوشیپ میگویند. متخصصین ارتوپدی با گذراندن این دوره ها در دانشکده های پزشکی، سعی میکنند مهارت‌های عملی خود را در درمان بیماری‌های یک زیر گروه تخصصی خاص بیشتر کنند.
3- جراح استخوان کیست و جراحی استخوان چیست؟
جراحی استخوان شاخه ای از علم و هنر جراحی است که مورد نظر آن استفاده از روش های جراحی در درمان بیماری ها و آسیب های وارده به استخوان است. جراح استخوان معمولا به نام جراح استخوان و مفاصل شناخته میشود. این بدان معنی است که معمولا کسانی که استخوان ها را جراحی میکنند کار جراحی مفاصل را هم انجام میدهند. جراح استخوان نه تنها استخوان و مفصل را جراحی میکند بلکه بیماری ها و آسیب های هر نقطه ای از اندام را تحت نظر گرفته و در صورت لزوم تحت درمان جراحی قرار میدهد.
تشخیص و درمان بیماری ها و آسیب های استخوان و مفاصل ستون مهره و لگن هم به عهده متخصص جراحی استخوان و مفاصل است. بیماری های استخوان جمجمه و صورت را متخصص فک و صورت، بیماری های استخوان بینی را متخصص گوش و حلق و بینی و بیماری های استخوان دنده و جناغ را متخصص جراحی قفسه سینه مداوا میکند
. آموزش جراحی استخوان معمولا بصورت طی یک دوره چهارساله تخصص بعد از اخذ مدرک دکتری پزشکی است. درمان بیماریها و آسیب های اندام ها تحت نظر جراح استخوان یا همان ارتوپد صورت میگیرد. جراح استخوان نه تنها وظیفه جراحی دارد بلکه تشخیص و درمان بیماری ها و آسیب های اندام های حرکتی بدن انسان را عهده دار است. حال ممکن است این درمان جراحی و یا غیر جراحی باشد. وی در این راه از کمک دیگر فعالین پزشکی مانند فیزیوتراپ ها بهره مند میشود. متخصین روماتولوژی هم در زمینه تشخیص و درمان غیر جراحی دسته ای از بیماری های اندام ها که منشا روماتیسمی دارد فعالیت میکنند. پس در بعضی حیطه ها کار متخصصین استخوان و متخصصین روماتولوژی با یکدیگر همپوشانی دارد.
4- اعمال جراحی ارتوپدی:
درمان‌های مختلفی به توسط متخصصین ارتوپدی انجام میشود که شایعترین آنها عبارتند از:
جااندازی شکستگی ها بصورت بسته با کمک عمل جراحی
اعمال جراحی تعویض مفصل
آرتروسکوپی مفاصل
استئوتومی استخوان‌ها و تصحیح تغییر شکل آنها
پیوند استخوان
ترمیم عصب
ترمیم یا جابجا کردن تاندونها
5- استخوان چگونه آسیب میبیند؟
استخوان به علل متفاوتی میتواند دچار مشکل شده و نیاز به درمان طبی و یا جراحی داشته باشد که شایعترین آنها عبارتند از:
انواع شکستگی های استخوان بدنبال ضربه
پوکی استخوان
تومورهای استخوان
عفونت های استخوان
بیماری های مادرزادی استخوان
تغییر شکل های استخوان
6- چه نوع اعمال جراحی بر روی استخوان انجام میشود؟
انواع اعمال جراحی که روی استخوان انجام میشود بسیار متنوع هستند. معمول ترین آنها عبارتند از:
جااندازی بسته شکستگی استخوان و سپس گچ گیری
جااندازی باز شکستگی استخوان و سپس بیحرکت کردن آن یا پیچ و پلاک یا میله داخل استخوانی
استئوتومی استخوان و تصحیح تغییر شکل های استخوان
باز کردن دریچه در استخوان در جراحی استئومیلیت (عفونت استخوان)
بلند کردن و کوتاه کردن استخوان
قطع کردن استخوان و انجام جراحی آمپوتاسیون یا قطع عضو
اپی فیزیودز
نمونه برداری از استخوان
خارج کردن تومورهای استخوانی
پیوند استخوان برای درمان جوش نخوردگی شکستگی ها
7- جراح مفصل کیست و جراحی مفصل چیست؟
جراحی مفصل همانطور که از نامش پیدا است شاخه ای از جراحی است که هدف آن درمان بیماری های مفصل با استفاده از روش های جراحی میباشد. جراح مفصل فقط در زمینه بیماری های مفصل فعالیت ندارد و دامنه فعالیت های وی بیماری های دیگر قسمت های اندام مانند استخوان، تاندون، اعصاب را هم شامل میشود.
هر قسمتی از اندام های حرکتی بدن انسان (بجز پوست) که دچار بیماری یا آسیبی شود در محدوده کاری متخصص جراحی مفصل قرار میگیرد. به خاطر اهمیتی که استخوان و مفصل در ساختمان اندام دارد به جراح مفصل، جراح استخوان و مفصل یا متخصص جراحی استخوان و مفصل هم میگویند. در زبان انگلیسی جراح استخوان و مفصل را Orthopedic surgeon و جراحی استخوان و مفاصل را Orthopedics مینامند.
جراح استخوان و مفصل نه تنها بیماری ها و آسیب های اندام را جراحی میکند بلکه وظیفه تشخیص علت مشکلات اندام را هم به عهده دارد. البته متخصصین روماتولوژی هم در زمینه تشخیص و درمان بیماری های اندام های حرکتی انسان فعالیت دارند ولی دامنه کاری ایشان محدود به آن دسته از بیماری ها است که منشا روماتیسمی دارند. درمانی که متخصصین روماتولوژی برای بیماری های اندام ارائه میدهند درمان طبی و دارویی است و در صورت نیاز به عمل جراحی اینکار به توسط متخصص ارتوپدی انجام میشود.
مفصل فقط در اندام های فوقانی و تحتانی وجود ندارد. لگن و ستون مهره هم حاوی استخوان و مفصل است. پس تشخیص و درمان بیماری های حرکتی ستون مهره و لگن هم به عهده جراح استخوان و مفصل است
.
مفصل به علل متفاوتی میتواند دچار مشکل شده و نیاز به درمان طبی و یا جراحی داشته باشد که شایعترین آنها عبارتند از:
انواع شکستگی های مفصلی بدنبال ضربه
تومورهای استخوان یا بافت نرم مفصل
عفونت های مفصل
بیماری های مادرزادی مفصل
تغییر شکل های مفصل
آسیب های بافت نرم مفصل مانند آسیب رباط، تاندون، غضروف و مینیسک
آموزش جراحی استخوان و مفصل معمولا بصورت طی یک دوره چهارساله تخصص بعد از اخذ مدرک دکتری پزشکی است.
انواع اعمال جراحی که روی مفصل انجام میشود عبارتند از:
جااندازی بسته شکستگی های مفصلی و سپس کچ گیری
جااندازی باز شکستگی های مفصلی و سپس بیحرکت کردن آن یا پیچ و پلاک یا میله داخل استخوانی
جراحی عفونت مفصلی
نمونه برداری از مفصل
خارج کردن تومورهای استخوانی و بافت نرم مفصل
اصلاح شکل مفصل با انجام استئوتومی یا آزاد کردن بافت نرم داخل و خارج مفصل
اصلاح دامنه حرکتی مفصل
بازسازی پارگی های رباط
ترمیم و بازسازی تاندون های اطراف مفصل
ترمیم یا دیگر اعمال جراحی روی منیسک
ترمیم آسیب های غضروف مفصل
خشک کردن و آرترودز مفصل
تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
8- ارتوپدی فنی چیست؟
ارتوپدی فنی زیر مجموعه ای از رشته های وابسته به پزشکی است که هدف از آن تولید ارتوز و پروتز و آموزش بیمار برای استفاده از آنها است. کسانی را که در این رشته فعالیت میکنند اگر ارتوز تولید میکنند ارتوتیست و در صورتیکه پروتز یا اندام مصنوعی میسارند پروستتیست می نامند. ممکن است یک نفر در هر دو این رشته ها فعالیت داشته باشد.پروتز ها اندام های مصنوعی هستند که برای بیمار ساخته شده و در جای اندام طبیعی از دست رفته گذاشته میشوند. بیماران به علل متفاوتی ممکن است یک اندام یا قسمتی از آن را نداشته باشند. یک نوزاد ممکن است در بدو تولد فاقد قسمتی از اندام باشد و ممکن است یک اندام غیر کارا یا بد شکل داشته باشد که پزشک برای بهتر کردن شکل یا کارآیی آن مجبور به قطع قسمتی از آن و سپس جایگزینی قسمت قطع شده با یک قسمت مصنوعی باشد.
هر فردی ممکن است در طول زندگی خود به علت ضربات وارده به اندام یا سوختگی یا سرمازدگی یا دیگر حوادث دچار آسیب های شدیدی شود که منجر به قطع عضو گردد. گاهی اوقات هم ابتلا به بعضی بیماری ها مانند دیابت موجب از دست رفتن قسمتی از اندام شود. تمام این بیماران نیاز به اندام مصنوعی دارند تا نه تنها شکل و ظاهر بهتری داشته باشند بلکه کارآیی آنها هم بهتر شود. یک فعال ارتوپدی فنی اندام مصنوعی بیمار را متناسب با دیگر قسمت های بدن وی ساخته و آن را برای بیمار آماده میکند. ارتوز یا بریس ها وسایلی هستند که در کنار اندام قرار گرفته و حرکات آن را در جهاتی خاص محدود کرده یا کنترل میکنند. بیماران به علل متفاوتی ممکن است نیاز به ارتوز داشته باشند.بیمارانی که به علت مشکلات مادرزادی کنترل مناسبی روی حرکات مفاصل خود ندارند از ارتوز استفاده میکنند. بدنبال آسیب هاییکه بعد از تصادفات و یا دیگر ضربات به اندام ها وارد میشود و یا بعد از اعمال جراح ممکن است بیماران تا مدتی نیاز به استفاده از بریس یا ارتوز داشته باشند. بسیاری از بیماری های سیستم عصبی محیطی و مرکزی که موجب عدم توانایی بیمار در کنترل اندام هایش میشوند نیاز به ارتوز دارند.
ارتوز ها ممکن است از قبل آماده باشند و یا به توسط ارتوپدی فنی ساخته شوند. در مواردی که بیمار از یک ارتوز از قبل آماده شده استفاده میکند ارتوپدی فنی میتواند طرز درست استفاده از آن را به بیمار آموزش داده و در صورت لزوم تغییراتی در آن بدهد که اندازه اندام بیمار شود. برای بعضی بیماران لازم است که ارتوز به اندازه اندام بیمار ساخته شود. ارتوپدی فنی این ارتوز ها را ساخته و طرز استفاده از آنها را به بیمار آموزش میدهد.
کسانی که در زمینه ارتوپدی فنی تحصیل کرده و فعالیت میکنند ممکن است تکنیسن باشند و یا ممکن است مدرک کارشناسی، کارشناسی ارشد و یا دکتری در رشته ارتوپدی فنی داشته باشند. تمام این مقاطع در ایران و بسیاری کشورهای دیگر تدریس میشود. کسی که در رشته ارتوپدی فنی تحصیل کرده و فعالیت میکند باید دانش بالایی در زمینه آناتومی بدن انسان و بیماری های سیستم حرکتی داشته باشد. این افراد همچنین دانش و مهارت های بالایی در زمینه های فنی و دانش مکانیک و علم استفاده از مواد دارند.
9- کایروپراکتیک چیست؟
کایروپرکتیک زیر شاخه ای از درمان های مکمل یا Complementary and alternative medicine بوده و هدف اختصاصی کایروپراکتیک تصحیح در جابجایی های مهره ها subluxation و اختلال حرکتی سگمنتال biomechanical intersegmental dysfunction (BID) با روشی بی خطر و موثر می باشد. اصلاح در رفتگی تنها برای درمان بیمارانی که علائم درد و بیماری را نشان می دهند، در نـظر گرفته نمی شود، بلکه این روش در مورد هر بیماری که دچار subluxation مهره ها می باشد بکار می رود، علیرغم اینکه بیمار هیچگونه علائم بیماری و درد را نداشته باشد. این دکتر کایروپراکتیک است که وجود این subluxation را تشخیص داده و با تنظیم(adjustment) ستون فقرات و تصحیح این جابجایی به بدن در راه درمان خویش کمک می کند.
بر خلاف اطلاعات نادرستی که ممکن است در اختیار مردم گذاشته شده باشد، تنها وظیفه دکتر کایروپراکتیک (D.C) تنظیم کردن ستون فقراتی که از حالت طبیعی خارج شده است، نمی باشد. بلکه او با این کار به بدن توانایی طبیعی خود را برای درمان این اختلال biomechanical intersegmental dysfunction (BID)، باز می گرداند. در حین adjustment، مهره جابجا شده از حالت غیر طبیعی (گیر) خود خارج شده و اختلال عملکرد آن اصلاح می شود. این تغییر حالت مهره باعث برانگیخته شدن قدرت طبیعی بدن در درمان خودش می شود. در این حالت است که مهره ها به حالت تراز طبیعی خود بازگشته اند. هدف نهایی درمان کایروپراکتیک اصلاح این جابجایی ها، یا به عبارت دیگر درمان اختلال حرکتی مهره ای (BID) می باشد. در حقیقت همین جابجایی های کوچک هستند که به ایجاد بیماری و ناخوشی منجر می شوند و ممکن است سیستم ایمنی ما را تضعیف کنند. ستون فقرات ما از 24 استخوان کوچک بنام مهره تشکیل شده است. هفت عدد از این مهره ها در گردن، دوازده عدد آنها در ناحیه پشت، پنج عدد در قسمت کمر قرار دارند. این مهره ها روی هم قرار گرفته اند بطوریکه اگر از جلو به این ستون نگاه شود، خط مستقیمی دیده می شود.البته خیلی بندرت افرادی یافت می شوندکه ستون فقراتشان کاملاً صاف و بدون انحنا باشد. در بیشتر مردم ستون فقرات انحنای بسیار جزیی به راسـت یا چپ دارد و حتی ممکن است یک یا چند مهره از حالت طبیعی خود پیچ خورده (twisted) و یا چرخیده(rotated) باشند.
شایعترین کاری که در کایروپرکتیک انجام میشود درمان کمردرد و درد گردن با مانیپولاسیون (حرکت دادن) ستون مهره Spinal manipulation است. درمانگر های کایروپرکتیک عقیده دارند که علت بسیاری از دردهای ستون مهره نیمه دررفتگی در مفاصل آن است و بنابراین میتوان با انجام حرکاتی بر روی ستون مهره بیمار آن مفاصل را میزان کرده Adjustment و یا جاندازی کرد.
اساس درمان در کایروپراکتیک حرکات دست درمانگر است. مانورهایی که یک درمانگر کایروپراکتیک انجام میدهد به این صورت است که ابتدا بیمار را بر روی تخت مخصوصی خوابانده و سپس با دست خود نیروها و فشارهایی را بر قسمت های خاصی از بدن وارد میکند، قسمت هایی از ستون مهره و اندام ها را بیش از حد معمول میپیچاند و یا میکشد و یا ضرباتی ناگهانی با سرعت زیاد ولی شدت کم به آن وارد میکند. عقیده دارند که با این فشارها مفاصلی که قفل شده اند و یا خوب حرکت نمیکنند دوباره حرکات طبیعی خود را بدست آورده و در نتیجه آن کارکرد ستون مهره و سیستم عصبی آن بهبود میابد. برای انجام مانورهای کایروپرکتیک ممکن است فقط از دست درمانگر و یا از وسایلی استفاده شود. ممکن است در حین انجام حرکات توسط درمانگر، صداهایی در ستون مهره شنیده شود که به علت حرکت سطوح مفصلی و آزاد شدن حباب های گاز در مفاصل ستون مهره است. درست مانند وقتی که با فشار دادن به مفاصل انگشت از آنها صدا خارج میشود.
مانورهای کایروپرکتیک معمولا دردناک نیست با این حال ممکن است بعد از بعضی حرکات آن، بیمار تا چند ساعت دردی موضعی در محل داشته باشد. گاهی اوقات درمانگر کایروپراکتیک از روش های فیزیوتراپی برای کاهش درد بیمار استفاده میکند. روش هایی مانند:
سرما و گرما
ماساژ
اولتراسوند
دیاترمی
تحریک الکتریکی عضلات
تحریک الکتریکی اعصاب
کشش
اشعه مادون قرمز
همانطور که گفته شده زمینه اصلی فعالیت کایروپراکتیک درمان کمردرد و دردهای گردنی است. با این حال بعضی مواقع ممکن است در درمان سردرد و بعضی دردهای مفاصل دیگر هم فعالیت کنند. یک درمانگر کایروپرکتیک که به آن Chiropractor یا دکتر کایروپرکتیک هم میگویند کسی است که به مدت 5-4 سال در دانشگاه درس میخواند و آموزش های لازم را فرا میگیرد. آموزش دوره های کایروپراکتیک عمدتا در کشورهای انگلیسی زبان صورت میگیرد. دکتر کایروپراکتیک سعی میکند مشکلات سیستم حرکتی بدن ( و بخصوص ستون فقرات) را با انجام مانورها و حرکاتی بر روی آنها برطرف کند.
10- کاردرمانی چیست؟
کاردرمانی شاخه ای از علوم پزشکی است که هدف آن بازپروری فرد به گونه ای است که بتواند بطور مستقل زندگی کند، مولد باشد و از زندگی خود لذت ببرد. فردی که طرف کاردرمانی است کسی است که به علت بیماری، تصادف یا مسن شدن توانایی های طبیعی را که افراد دیگر دارند نداشته یا آنها را از دست داده است. بچه هایی که به علت مشکلات مادرزادی توانایی های طبیعی را ندارند، کسانی که به علت عقب افتادگی های ذهنی نمیتوانند کارهای معمولی را انجام بدهند، افرادی که به علت افزایش سن و ناتوانی های ناشی از آن در مراقبت از خود دچار مشکل شده اند، کسانی که به علت آسیب های ناشی از تصادف نمیتوانند فعالیت های شغلی خود را مانند قبل انجام بدهند و بسیاری افراد دیگر میتوانند از کمک یک کاردرمانگر استفاده کنند.
کاردرمانگر به فرد ناتوان یاد میدهد که چگونه از خود مراقبت کند، به چه صورت کار کند و چگونه تفریح کند. به وی آموزش میدهد تا یاد بگیرد چگونه غذا بخورد، لباس بپوشد، حمام برود، غذا درست کند و کارهای خانه و مدرسه و محل کارش را انجام دهد.
کاردرمانگر هر چیزی را که مانع انجام فعالیت های طبیعی شخص باشد تغییر میدهد. وی در محیط زندگی و کار فرد تغییراتی میدهد تا وی بهتر بتواند زندگی کند. در نوع کار شخص تغییراتی میدهد تا بهتر بتواند از عهده وظایف محوله خود برآید. ابزارهای خاصی به فرد میدهد تا وی با کمک آنها بتواند بهتر کارهایش را انجام دهد و مهارت های فرد را در انجام فعالیت هایش افزایش میدهد.
یک کاردرمانگر آموزش های لازم را دیده است تا با فردی که از لحاظ ذهنی قدری کند است و یا مشکلات عاطفی مانند افسردگی یا اضطراب دارد برخورد مناسب داشته و او را آماده یک زندگی بهتر کند.
کاردرمانی میتواند به بچه هایی که مشکلات زیر را دارند کمک کند:
بیماری های مادرزادی
مشکلات حسی
آسیب های مغز و نخاع
مشکلات یادگیری
اوتیسم
روماتیسم مفصلی
اختلالات ذهنی و رفتاری
مشکلات ارتوپدی
تاخیر در رشد
بعد از عمل جراحی
سوختگی
اسپاینا بیفیدا
قطع عضو
سرطان
آسیب های شدید دست
ام اس، فلج مغزی
یک کاردرمانگر به کودک کمک میکند تا:
مهارت های دستی خود را بهتر کرده و بتواند چیز ها را با دست خود بگیرد و رها کند و یا بتواند بهتر بنویسد
ارتباط بین چشم و دست خود را بهتر کند. بطور مثال با توپ بهتر بازی کند
کودکانی که مشکلات یادگیری دارند بتوانند کارهایی مانند حمام رفتن، لباس پوشیدن، شانه کردن موی سر، مسواک زدن، غذا خوردن توالت رفتن و بسیاری کارهای دیگر را بهتر انجام دهند
کودکانی که مشکلات رفتاری دراند بتوانند بهتر خشم خود را کنترل کنند
بتوانند از وسایلی مانند ویلچر و عصا بهتر استفاده کنند
کودکانی که مشکلات تمرکز دارند بتوانند مهارت های اجتماعی خود را بهتر کنند
منبع
